نام گیاه: زیره سبز (کرابیه)

 نام عربی : کمون و سنوت

نام علمی:     Cuminum cyminum

نام انگلیسی:   Cumin Seed, Cumin plant

نام فرانسوی:   Cumin Des Pres , cumin officinale

نام آلمانی:          Kummel

تیره:              Umbelliferae

جنس  :          Umminum

کلیات گیاه شناسی:

گیاهی است یکساله، کوچک و علفی که ارتفاع آن بسته به شرایط محیطی بین 15 تا 60 سانتیمتر است. ریشه آن دوکی شکل، کم وبیش منشعب و به طول 10-20 سانتی متر، دراز و باریک به رنگ سفید، ساقه آن راست و منشعب به تقسیمات دو تایی و گاهی سه تایی است که این انشعابات در نهایت به گل آذین چتر مرکب ختم می شود. ساقه گیاه شیار دار بوده و دارا ی بافت کلانشیم محیطی است. برگهای آن متناوب، شفاف، بی کرک، منقسم به بریدگیهای بسیار نازک و ظریف ولی دراز و نخی شکل است. رنگ برگها سبز تیره و قاعده آنها توسط غلافی کم وبیش پهن به ساقه متصل می شود. برگک ها خطی یا مستطیل، با لبه سفید بوده و دور چترک ها قرار دارند. چترها انشعابات محدودی برابر 3-6 عدد دارند و طول آنها 5-10 میلی متر است و دارای تعدادی براکته و براکتئول های باریک و نخ مانند می باشند.

 گلهای آن کوچک سفید و صورتی و به شکل چتر مرکب در انتهای ساقه گل دهنده ظاهر می شوند. گلبرگها قرمز، نامساوی ، در راس عمیقا فرو رفته. براکته های قاعده هر گل نیز در قاعده چترک ها به صورت حلقوی وجود داشته و گریبانک نامیده می شود. هر گل دارای 5 کاسبرگ جدا و نوک تیز با دندانه های درفشی و سبزرنگ ،5 گلبرگ ظریف تخم مرغی شکل، نامساوی، صورتی رنگ یا قرمز و از هم جدا می باشد.

تخمدان دو برچه ای است که تولید میوه دو فندقه شیزوکارپی می کند. پرچمها 5 عدد هستند که روی تخمدان قرار دارند. میوه های دو فندقه ابتدا به هم چسبیده اند ولی سرانجام از هم جدا می شوند. میوه آن به رنگ سبز تا قهوه ای روشن و به طول 5-6 میلی متر وقطر آن 1.5-2 میلی متر به صورت کشیده و دوکی شکل است که در دو طرف باریک می شود و شیارهایی بر روی آنها دیده می شود. میوه از تارهای کوتاه و خشن پوشیده شده است ولی گاهی بدون تار هم می باشند. دندانه های درفشی شکل کلاله به شکل تاج در آمده که اولین جفت آن نخی شکل است. بسیار معطر و نافذ با طعمی گرم و رنگ آن سبز و خاکستری و در بعضی واریته ها حتی سفید، زرد، زرد تیره وخرمایی مایل به سبزاست. وزن هزار دانه آن 1.2-3 گرم است.‌

زیره دارای دو گونه ی معروف سبز و سیاه است البته زیره ی سبز‌ و سیاه در ظاهر شبیه یگدیگرند، که اگر موشکافانه بررسی کنید متوجه می شوید که زیره ی سبز صاف تر، بلندترو در رنگ روشن تر‌‌ ‌از زیره ی سیاه است.

گرده افشانی در زیره سبز توسط باد و به ندرت توسط حشرات انجام می گیرد. زیره گیاهی خود لقاح و درصد دگر لقاحی آن کم میباشد .همچنین چترها از پائین بوته به سمت بالا و از حاشیه به طرف مرکز تولید بذر می کنند که این نشان دهنده گل آذین نامحدود است. دوره رویشی این گیاه کوتاه و بین 100-110 روز است.

زمان گلدهی: اردیبهشت و خرداد

قسمت مورد استفاده:

بذر

تاریخچه زیره

قدیمی ترین زیره جهان در شهر سوخته کشف شده است. کشف زیره در این منطقه نشان می دهد که پنج هزار سال پیش، این گیاه معطر مورد استفاده فراوانی در برنامه غذایی ساکنان شهر سوخته داشته است. در آن زمان زیره های سیاه رنگ را که همانند زیره های امروزی بودند به همراه ظروفی خاص در داخل قبور مردگان قرار می دادند. تاکنون نمونه ای قدیمی تر از زیره شهر سوخته استان سیستان و بلوچستان در هیچ منطقه ای از دنیا دیده نشده است. ریشه لغت ‌cumin ‌‌ از فرانسه است که این لغت درزبان فرانسه هم قرض گرفته شده از لغت عربی ‌Kammon‌ می باشد، عربها نیز این لغت را از لغت اسپانیایی ‌ comino‌ گرفته اند.‌ در گویش محلی طبس به آن کرابیه می گویند.

ترکیبات شیمیایی و اسانسهای گیاه

زیره دارای تانن، روغن، زرین و اسانس (کارون، فلاندرن، کومینول، سمین) است. حداکثر ترکیبات شیمیایی دانه زیره سبز شامل: 8.1 گرم آب ، 17.8 گرم پروتئین، 22.3 گرم چربی، 44.2 گرم کربوهیدرات، 10.5 گرم فیبر، 7.6 گرم خاکستر، 931 میلی گرم کلسیم، 66 میلی گرم آهن، 366 میلی گرم منیزیم، 499 میلی گرم فسفر، 1788 میلی گرم پتاسیم، 168 میلی گرم سدیم، 5 میلی گرم روی، 8 میلی گرم اسید اسکوربیک، 1 میلی گرم تیامین، 5 میلی گرم نیاسین، 1270 واحد بین المللی ویتامین A و 375 کیلوکالری انرژی، می باشد. همچنین دانه زیره دارای 7 درصد روغن ، 13 درصد رزین و اسانس معادل 2.5-5 درصد است.

خواص درمانی

درمان نفخ، ضد تشنج، صرع، رفع بی خوابی روغن آن ضد باکتری به عنوان چاشنی در ادویه کاری و ترشیجات استفاده می شود. به صورت موضعی هم مصرف دارد در دامپزشکی برای افزایش تمایل جنسی حیوان ماده به صورت خوراکی مصرف می شود. زیره طبعی گرم و خشک دارد. زیره در دو نوع سبز و سیاه موجود است. اگرچه ویژگی های تغذیه ای نسبتا مشابهی دارند اما تفاوت هائی هم دارند. زیره سیاه باریک تر و عطر بیشتری دارد اما زیره سبز حجیم تر و عطر کمتری دارد. بطور کلی زیره بازکننده انسدادها، مقوی معده، کبد و کلیه، افزایش دهنده اشتهاء، مسکن درد دندان و تقویت کننده روده است. زیره سوءهاضمه را برطرف می کند و ضد نفخ قوی است. از زیره به عنوان گیاهی لاغرکننده یاد می شود، عرق زیره به تنهائی ضامن کاهش وزن پایدار نیست، اما با توجه به خاصیت زیاد آن توصیه می شود در طبخ غذاها از این دانه های مفید بیشتر استفاده شود.

طرز تهیه اسانس

اسانس زیره در قسمت میوه (بذر یا دانه) و داخل حفره میانی به صورت محبوس قرار دارد که از تقطیر میوه له شده تحت اثر بخار آب بدست می آید. این اسانس مایعی است بی رنگ که در اثر ماندن ابتدا به رنگ زرد و سپس قهو ه ای رنگ می شود و حالت چسبنده پیدا می کند. بوی زیره مربوط به آلدئیدی بنام کومینول است، وزن مخصوص آن 0.91-0.93 است. مقدار کومینول در زیره بسته به محل کشت آن بین 30 تا 50 درصد است.

فرآورده ها

اشکال دارویی موجود: زیره سبزبه صورت قطره، عرق،  پودر مصرف می شود.

عوارض جانبی مصرف بیش از اندازه زیره سبز

1- سوزش سر دل

زیره به عنوان یک درمان خوب برای بسیاری از مشکلات گوارشی است. زیره به عنوان یک تسهیل کننده خروج گاز معده از دستگاه گوارش شناخته می شود. اما در عین این خواص درمانی ممکن است موجب یک سری دیگر از مشکلات گوارشی گردد. سوزش سر دل یکی از این مشکلات است که ممکن است با مصرف بیش از اندازه زیره بروز کند.

2 –  آسیب به کبد

روغن موجود در دانه زیره به شدت ناپایدار است و مصرف بیش از اندازه زیره در دوره زمانی طولانی مدت می تواند سبب آسیب به کبد و کلیه ها شود. از این روغن در حیوانات برای جلوگیری و یا درمان اسپاسم عضلانی استفاده می شود.

3 – آروغ زدن

اثر ضد نفخ زیره ممکن است سبب آروغ زدن نیز شود. علت آروغ زدن در بیشتر موارد به سبب ورود هوا به همراه غذا یا نوشیدنی به معده است. بنابراین گاز روده و معده از طریق دهان خارج می گردد. هرچند آروغ زدن مشکل خاصی نمی باشد اما ممکن است سبب خجالت زدگی شود!

4 – سقط جنین

مصرف بیش از اندازه زیره ممکن است سبب سقط جنین در زنان باردار و یا القاء زایمان زودرس شود. بنابراین زنان باردار نباید مقادیر زیادی از این دانه را استفاده کنند.

5 –  کاهش قند خون

مصرف مقادیر زیاده زیره موجب کاهش قند خون می گردد. در مواردی مانند اعمال جراحی که حفظ قند خون ضروری است این مساله اهمیت بیشتری پیدا می کند. اگر شما در آینده عمل جراحی در پیش دارید حداقل دو هفته قبل از عمل مصرف زیره را متوقف کنید تا در هنگام عمل جراحی دچار مشکل افت قند خون نشوید.

6- قاعدگی سنگین

مصرف مقادیر زیاد از دانه زیره منجر به خونریزی زیاد در دوران قاعدگی می گردد. در این دوران بهتر است با احتیاط مصرف شود.

7 –  اثرات اعتیاد آور

مقادیر بیش از اندازه زیره می تواند اعتیاد آور باشد چرا که زیره دارای خواص مخدر است. همچنین می تواند منجر به خواب آلودگی، حالت تهوع و مخدوش شدن ذهن شود.

8 – دیابتی ها زیره نخورند!

همانطور که گفته شد زیره به سرعت موجب کاهش قند خون می شود. افرادی که دیابت دارند باید قند خون شان همواره کنترل شود و نوسان قند خون به هیچ عنوان برای سلامتی شان خوب نیست. بنابراین دیابتی ها زیره را مصرف نکنند و یا اگر مجبور به مصرف هستند حتما اعتدال را رعایت کنند.

9 – آلرژی

مصرف بیش از اندازه زیره موجب خارش پوست و آلرژی می شود. افرادی که آلرژی دارند اگر مجبور به استفاده از زیره هستند حتما در مقادیر کم از این دانه مصرف کنند.

باز هم تاکید می کنیم که زیره دارای خواص درمانی بی نظیری است. اما همه مواد طبیعی موجود در طبیعت مانند زیره در صورت مصرف مداوم و بی رویه عوارض جانبی به دنبال خواهند داشت. بنابراین نگران نباشید و فقط کافی است که اعتدال را رعایت کنید تا بدون هیچ مشکلی از خواص این ماده بی نظیر بهره مند شوید.