کاکائو

نام فارسی: درخت کاکائو

نام علمی: THEOBROMA CACAO

نام عمومی: cocoa tree

نام انگلیسی: cocoa tree

نام عربی: شجره الکاکائو

خانواده: Malvaceae

مشخصات گیاهشناسی:

درخت کاکائو، درختی همیشه سبز به ارتفاع 4 تا 8 متر می باشد. برگ های اینگیاه، متناوب، یکپارچه، بدون لُب، به طول 10 تا 40 سانتیمتر و پهنای 5 تا 20 ساتیمتر است. گل های درخت بصورت خوشه هایی روی تنه اصلی یا شاخههای فصل های قبل تشکیل می شود. این گل ها کوچک و به قطر 1 تا 2 سانتیمتر و دارای کاسه گل صورتی رنگی هستند. درحالیکه بیشتر گل هایدرختان مختلف توسط زنبور یا پروانه ها گرده افشانی می کنند، گل های درختکاکائو توسط یک سری حشرات کوچک بال به نام Forcipomyia گرده افشانیانجام می دهند. میوه این گیاه که بصورت غلاف است، 15 تا 30 سانتیمتر طولو 8 تا 10 سانتیمتر عرض دارد. غلاف های رسیده، زردرنگ یا نارنجی رنگ میباشند و حدود 500 گرم نیز وزن دارند. هر غلاف حاوی 20 تا 60 بذر می باشد.

خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:

از کاکائو برای مصارف مختلف استفاده می کنند. در تهیه ی انواع کیک، انواع نوشیدنی ها و برای تزئین مواد غذاییمختلف از پودر کاکائو استفاده می شود. جدا از خوشمزه بودن و عطر و طعم آن، کاکائو برای سلامتی هم با اهمیتاست. این ماده خواص آنتی اکسیدان داشته که ضد سرطان است. کاکائو سه برابر چای سبز، از ابتلا به سرطانجلوگیری می نماید.  

کاکائو علاوه بر خوش عطر و طعم بودن، برای حفظ سلامتی نیز مهم است. این ماده خواص آنتی اکسیدان داشتهکه ضد سرطان است. کاکائو سه برابر چای سبز، از ابتلا به سرطان جلوگیری می نماید.

همچنین كاكائو به عنوان دارویی انرژی بخش، شادی آفرین و تقویت كننده قلب شناخته می شود. مطالعات نشان میدهد که كاكائو سبب كاهش فشار خون و تنظیم كلسترول بد در خون می گردد. این گیاه به عنوان ضدعفونی كننده و انگلكش نیز مورد استفاده قرار می گیرد. از خواص دیگر كاكائو می توان به خاصیت ادرارآوری، قاعده آوری و سقطكنندگی آن اشاره كرد. در بعضی از نقاط دنیا از كاكائو برای درمان سوختگی، سرفه، خشكی لب ها و چشم استفادهمی كنند. كاكائو انرژی بخش بوده و باعث از بین رفتن بی حالی، سختی های زایمان، حاملگی و روماتیسم می شود. محلی ها از كاكائو در درمان مارگزیدگی و جراحت ها نیز بهره می بردند. به علت وجود تانن در پوسته و ریشه كاكائو، فعالیت ضدتوموری برای این گیاه نیز پیش بینی شده است. كاكائوی خالص و تصفیه نشده اثر آنتی اكسیدانی قوی درپیشگیری از بیماری های قلبی و سرطان دارد، اما طی فرآیند شكلات سازی، مقدار زیادی از مواد آنتی اكسیدانی آناز بین می رود. بنابراین می توان گفت شكلات تهیه شده از كاكائو به دلیل انجام فرآیند در كارخانه خواص مفید دانهكاكائوی خالص را ندارد.

انواع میوه های کاکائو :

کلیّه دانه های (bean) کاکائوی بازارهای عمده تجاری دنیا را در ۲ گروه قرار می دهند

۱) گروه معطر یا عالی (fine ; flavor)

۲) گروه معمولی یا عادی (bulk ; ordinary)

بطورکلی دانه های عالی یا معطر کاکائو از درختان واریته “کریولو” و “ترینیتاریو” (Trinitario) بدست می آینددرحالیکه دانه های معمولی یا عادی را از درختان واریته “فوراسترو” حاصل می آورند. البته استثنائاتی نیز در اینرابطه وجود دارند. مثلاً : واریته “national) در کشور اکوادور که در زمره “فوراسترو” قرار دارد نیز به تولید دانه هایعالی یا معطر می پردازد. متقابلاً دانه های کاکائوی کشور کامرون که از واریته “ترینیتاریو” حاصل می شوند، تولیدپودر قرمز رنگی می نمایند که آنرا در زمره دانه های معمولی قرار می دهد سهم دانه های عالی و معطر از کل تولیدسالانه کاکائو در جهان حدوداً ۵ درصد است. این موضوع مبیّن آن است که عمده فعالیت های توسعه تولیدات کاکائو درجهان طی ۵ دهه اخیر بر محوریت کاکائوهای معمولی استوار بوده اند.

هشدارها در رابطه با مصرف کاکائو

مصرف ناصحیح کاکائو باعث عوارض کبدی و قلبی می شود. کسانی که طبع گرمی دارند، باید از خوردن بیش از حدکاکائو و محصولات آن خودداری کنند. برای افراد دچار بیماری قند نیز خوردن شکلات های کاکائو ممنوع است گلدرخت کاکائو بسیار زیبا است و تقریبا در تمام طول سال دیده میشود. در واقع درخت کاکائو در طول سال غرق گل استزیرا تعداد این گلها حدود ۵۰۰۰۰ عدد در سال است.

میوه های سنگین درخت کاکائو مستقیما بر روی تنه و شاخه های بزرگ درخت میروید. این نوع الگوی رویش cauliflory نام دارد. جالب اینکه در نقاشیهای قدیمی اروپایی از این درخت میبینیم که میوه ها  مانند دیگر درختان میوه درانتهای شاخه های کوچک نقاشی شده اند. اروپاییان با نخوت خاص خود در آن زمان تصور میکردند که نقاشان بومیآمریکای جنوبی این درخت را اشتباه ترسیم کرده اند نه آنها! ده سال طول میکشد تا درخت کاکائو به بلوغ برسد. در اینزمان طول آن به ۹ تا ۱۱ متر میرسد و بهترین میوه از آن به عمل می آید. البته در مزارع کاکائو درخت را در حد ۶ ۵ مترکوتاه میکنند تا چیدن میوه از آن ساده تر باشد. گل درخت کاکائو بسیار زیبا است و تقریبا در تمام طول سال دیدهمیشود. در واقع درخت کاکائو در طول سال غرق گل است زیرا تعداد این گلها حدود ۵۰۰۰۰ عدد در سال است. یک نکتهجالب در باره گل کاکائو این است که علی رغم ظاهر زیبای آن، این گل هیچ بو یا طعمی ندارد و به همین دلیل حشراتیکه موجب گرده افشانی گلها میشوند، به آن جذب نمیشوند. درنتیجه از هر هزار گل تنها یکی به میوه کاکائو تبدیل میشود. رنگ میوه رسیده کاکائو طیف وسیعی از زرد قهوه ای تا قرمز را در بر میگیرد. بسته به نوع میوه، ۸ ۴ ماه طول میکشد تامیوه برسد. هر میوه شامل چیزی حدود ۳۰ دانه بیضی شکل است که با ماده خمیر مانند ترش و شیرینی پوشیده شدهاست. اگر یک دانه کاکائوی تازه را گاز بزنید، اصلا نمیتوانید باور کنید که پشت این مزه ترش و تلخ، عطر بی نظیر و مزهعالی شکلات نهفته باشد. زیرا تا رسیدن به این محصول لوکس و گران قیمت راه زیادی باید طی شود. میوه و دانه هایکاکائو به دلیل میزان اندک گرده افشانی و باروری، هر درخت حدود ۵۰ تا ۶۰ میوه در سال تولید میکند. در نتیجه پس ازاینکه میوه ها عمل آمده و دانه ها جدا شدند، میزان تولید هر درخت در سال چیزی حدود ۱۰ ۷ کیلو دانه خواهد بود. هردانه کاکائو حدودا شامل ۵۴% کره کاکائو، ۱۱.۵% پروتئین، ۹% نشاسته و صدها عنصر دیگر از جمله تئو برومین(Theobromin)، کافئین (caffeine) و روغنهای آروماتیک (aromatic oils) بودار است. تئوبرومین اثری مانند کافئیندارد و به همین دلیل مصرف شکلات، بخصوص برای کودکان باید محدود باشد.

منابع:

کتاب داروهای گیاهی ، دکترفرهادهمت

اسرار گیاهان ترجمه نسرین یاوری

کتاب مرجع گیاهان دارویی دکتر امامی جلد دوم